TÜRKİYE’de ilk defa İstanbul Kültür Üniversitesi Adalet ve Suç Psikolojisi Laboratuvarı, çocuk yaşta bireylerin suçtan korunması için çalışmalar yapıyor. Laboratuvarın Direktörü Doç. Dr. Ayhan Erbay, normalde çocukları suçtan ve yanlıştan koruması beklenen okulların geleneksel rolünün değişip değişmediğini 113 lisans öğrencisiyle araştırıyor. Ve yapılan ön çalışmalar, okulların suçu önleyici değil maalesef tam tersine suçun yaygınlaşmasına neden olan bir takım dinamik risk faktörleri barındırdığını ortaya koyuyor. Doç. Dr. Erbay, “MEB’in ve ilgili müdürlüklerin okullarda acilen önlem alması gerekiyor” diyerek okullarda suçların azaltılmasına yönelik 15 önerisini şöyle sıralıyor:
1- DIŞLAYICI YAKLAŞIMI TERK EDİN: Sınıf düzenini bozma, öğretmen desteğini reddetme, zayıf motivasyon, akademik başarısızlık gibi nedenlerle cezalandırılan veya okulda kötü öğrenci olarak kabul edilen çocuklara yönelik dışlayıcı yaklaşım acilen terk edilmeli.
2- HEMEN OKULDAN ATMAYIN: Yıkıcı davranışlara sahip veya yerinde duramayan öğrenciler uzaklaştırma yerine sınıf içinde yönlendirilmeli. Okuldan uzaklaştırma öncesinde çocuğa tamamlaması için farklı görevler vermek ve iyi davranışı teşvik edecek bir ödül sistemi kullanmak gibi yollar denenmeli.
3- ÖTEKİLEŞTİRMEYİN: Bir eğitim kurumu içinde yaptırım gören çocukların okuldaki diğer akranları, öğretmenleri ve veliler tarafında da ötekileştirilmesi, izole edilmesi riskli davranışları ve beraberinde suç davranışını getirir.
4- ŞİDDETİ ÖNLEYİCİ TASARIMLAR YAPIN: ‘Okulda şiddet’ fail ve mağdurun dışında tüm okul atmosferine doğrudan etkisi olan bir durumdur. Şiddet davranışlarını azaltmaya yönelik her türlü program, iç yapısı birbirinden farklı her okul için ayrı ayrı tasarlanmalı.
5- SUÇ VE ŞİDDETE EĞİLİM TAHMİN EDİLEBİLİR: Çocukların suç veya şiddete eğilimli olup olmadığı tahmin edilebilir. Aile içi şiddete maruz kalmak, uyuşturucu kullanan arkadaşı olmak, öfke kontrolüne sahip olmamak, alkol ya da uyuşturucu madde kullanmak, okuldan kaçmak, sık sık kavga etmek suç ve şiddete yatkınlık konusunda kolayca tespit edilen risk faktörleridir. Eğitimciler bu konularda özel eğitimlerden geçirilmeli.
6- ÇOCUĞUN KENDİNİ GÖSTERME ÇABASINA DİKKAT:
Zanzibar Devlet Başkanı Hussein Ali Mwinyi uzun yıllar önce üniversite tahsili için Türkiye’ye gelmiş ve burada Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuştu. Tıp fakültesinde İslam Kalkınma Bankası bursuyla 1985-1991 yılları arasında okuyan genç Mwinyi diplomasını aynı zamanda hocası olan o dönemin rektörü Prof. Dr. Orhan Oğuz’un elinden almıştı. Aradan yıllar geçse de İstanbul’da geçirdiği öğrencilik yıllarını hiç unutmadı. Yıllar sonra Türkiye’ye geldiğinde de aklında yine tıp fakültesinde okurken biriktirdiği anılar ve 2021 yılında hayata veda eden hocası Prof. Dr. Orhan Oğuz vardı.
ESKİ GÜNLERİ YAD ETTİ
Mwinyi, Prof. Dr. Sedefhan Oğuz’a öğrencilik anılarını anlattı.
Başkan Mwinyi, Prof. Dr. Oğuz’un kızı Prof. Dr. Sedefhan Oğuz’u ziyaret ederek, üniversite yıllarındaki anılarını paylaştı ve Türkiye’de okumaktan duyduğu memnuniyetini dile getirdi. Türkiye’de bulunduğu yıllar boyunca çok güzel zaman geçirdiğini Prof. Dr. Oğuz’a aktaran Mwiyni, eski hocasının kızıyla kendi eşi ve kızını da tanıştırdı.
Mwinyi, 2020 yılında Zanzibar Devlet Başkanı oldu.
‘ÇOK GÜZEL ANILARIM VAR’
2004 yılından beri dünyanın en iyi üniversitelerini seçen THE 2024 sıralamasında Türkiye’nin ABD (169), Japonya (119), Birleşik Krallık (104), Hindistan (91), Çin (86) ve Rusya’dan (78) sonra 7’nci en iyi temsil edilen ülke unvanı almasının ardından YÖK Başkanı Prof. Dr. Erol Özvar’a bu başarının arkasındaki nedenleri sordum. İşte Prof. Dr. Erol Özvar’ın yanıtı: “Üniversitelerimizin uluslararası görünürlüğünü artırmak için başta büyük veri projesi olmak üzere pek çok projenin stratejik bir hedef olarak uygulanmasına rehberlik ediyoruz. Uluslararası etkileşimi artırmak, sıralamalarda üst sıralara çıkmak için yapılması gereken akademik faaliyetleri belirlemek adına özel çalışma grupları oluşturuldu. Üniversite işleyişini esas itibarıyla akademik performans ve üretkenlik üzerine inşa etmek için yönetimler ile tam bir eşgüdüm içinde çalışıyoruz. Bütün adımlarımızı bu stratejiye uygun olarak atıyoruz.
AMACIMIZ NİTELİĞİ ARTTIRMAK
Üniversitelerimizin uluslararası sıralamalardaki bu başarısını takdirle karşılıyoruz. Ancak eğitim öğretim ve araştırma çıktılarının niteliğini daha da artırmak temel hedefimiz. Kurumlarımız bu hedeflere odaklandığı sürece, niteliklerini artıracaklarına ve başarıya ulaşacaklarına inancımız tam. Uluslararasılaşmaya önem veriyoruz. Son yıllarda dikkate değer adımlar attık. Uluslararasılaşma, akademik üretkenlik ve araştırma kalitesini artırmaya odaklanarak, önümüzdeki yıllarda uluslararası sıralamalarda daha fazla üniversite ile temsil edilip, daha üst noktalara ulaşmanın önünde bir engelin olmadığını düşünüyorum.
Hedefimiz sadece uluslararası sıralamada öne çıkmak, ilk 100’e 500’e girmek değil. Bunları tabi arzu ediyor, önemsiyoruz ancak özellikle amacımız üniversitelerde araştırma ekosistemini güçlendirmek ve nitelikli insan yetiştirilmesini sağlamak. Zaten bunun çıktısı olarak uluslararası sıralamada da öne geçiyoruz.”
1- ARAŞTIRMA KAYIPLARI ÖNLENDİ: Üniversiteleri daha görünür kılmak için öncelikle araştırma ve yayın verilerinin doğru bir şekilde ortaya konması gerekiyordu. Büyük veri konusunda farkındalığın arttırılması için büyük çaba sarf ediyoruz. Verisine sahip çıkamayan, üniversitesine sahip çıkamaz. Bu amaçla 2022’den itibaren YÖK Üstün Başarı ödülleri arasına dijital dönüşüm ve büyük veri kategorisi ekledik. Araştırma ve yayın verilerinde ciddi kayıplar vardı. Son iki yılda farkındalık oluşturduk, araştırma üniversiteleri bünyelerinde veri kayıpları asgariye düşürüldü. Yapılan araştırma ve yayınların gerçek durumu yansıtması için “Veri Ofisleri”nin kurulmasını önemsiyoruz. Aralarında ODTÜ, İTÜ ve Sabancı’nın da bulunduğu 8 üniversitenin katılımıyla büyük veri projesi pilot olarak başlatıldı. Bunu diğer üniversitelere yaygınlaştıracağız.
2- YABANCILARLA ORTAK ÇALIŞILDI: Üniversitelerin uluslararası görünürlüğünün artırılması için iletişim ağlarının genişletilmesi gerekiyor. Daha çok uluslararası projede yer almalılar. Öğretim elemanlarının dünyanın önde gelen üniversitelerde meslektaşları ile ortak çalışmalarını teşvik ediyoruz. Ufuk Avrupa Programı kapsamında daha fazla üniversitenin proje yapması için TÜBİTAK ile iş birliği yapıyoruz.
3- 200 ÖĞRETİM ÜYESİ YURTDIŞINA ARAŞTIRMACI OLARAK GİTTİ:
Doç. Dr. Murat Mücahit Yentür, İstanbul’un yeni milli eğitim müdürü. Yani 3 milyon öğrencisi, 175 bin öğretmeni olan bir kentin eğitimi ondan sorulacak. Dicle nehri kenarında Ahmet Hamdi Tanpınar ve şair Sezai Karakoç’unda bir süre yaşadığı ufak bir Anadolu kasabası olan Maden’de doğdu. Emekçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Yentür, Yalova Lisesi’nden mezun olduktan sonra 1993’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girdi. Sonraki yıllarda yüksek lisans ve doktorasını yapan Yentür, “1993’ten bu yana öğrenci olmadığım bir yılım yok” diyor.
YÜKSEK LİSANS ÖĞRENCİSİ
Eğitim yönetimi, fiziki coğrafya, küresel girişimcilik ve liderlik alanında çalışmaları bulunan Yentür, halen İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa’da eğitim yönetimi ve denetiminde yüksek lisans öğrencisi. Doçentliğini de eğitim bilimleri alanında 2023 yılında alan Yentür, çalışma hayatının ve sosyal yaşantının getirdiği yoğunluk içinde zihninin bir köşesinde öğrenci kalmanın kendisini canlı tuttuğunu söylüyor ve bunun yaşama dair güçlü bir motivasyon olduğunu şu sözlerle anlatıyor: “Resmiyetin ötesinde, sürekli okumak, bilgilenmek ve gelişmeleri yakından takip etmek beni günlük rutinin dışına çıkarıyor. Bir eğitimci olarak bu tutumu, sadece kariyer perspektifinden değil, aynı zamanda rol model olma ve hayat boyu öğrenme açısından da değerli buluyorum. Çocuklarımıza ve öğrencilerimize daima hayat boyu öğrenmenin ve kendini geliştirmenin önemini vurguluyoruz. Ancak bu ilkeyi sadece sözlerle değil, davranışlarımız ve eylemlerimizle de yaşamaya çalışıyoruz.”
HER KADEMEDE ÇALIŞTI
Biri ortaokul, ikisi lisede üç çocuk sahibi olan Murat Mücahit Yentür’ün eşi de rehberlik öğretmeni. 48 yaşında olan Yentür, mesleğin her aşamasını deneyimlemiş ve bu deneyimlerini İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü’nde sürdürecek olan tecrübeli bir eğitimci. 1997’de mesleğe öğretmen olarak başladı, 5 yıl coğrafya öğretmenliği, 5 yıl müdür yardımcılığı yaptı. 2007-2014 yılları arasında Bahçelievler Anadolu Lisesi ve Çapa Fen Lisesi’nde müdürlük yaptı. 7 yıl Şişli İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü görevinde bulundu. İki yıl önce de İzmir Milli Eğitim Müdürlüğü’ne atandı. 29 Ağustos’ta İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü görevine başlarken yanında birçok yenilikçi ve dikkat çekici proje getirdi. İşte Yentür’ün eğitime kazandırmayı planladığı projelerden bazıları:
İŞTE YENİ MÜDÜRDEN YENİ PROJELER
HARİKA ÇOCUKLAR
OKULLAR 11 Eylül Pazartesi günü açıldı ve bir haftayı geride bıraktık bile. Geçen bu bir haftalık süre, eğitim dünyasında neler olduğunu bu sene bizi ne gibi yeniliklerin ya da değişikliklerin beklediğini, öğrenci, öğretmen ve velilerin hangi uygulamalardan memnun, nelerden mutsuz olduğunu şöyle kabaca görmemizi sağladı. Benim bu ilk haftada gözüme çarpan önemli konulardan biri sınıf anneliği uygulaması oldu. Sanırım bu uygulama bu yıl yine tartışmaların odağında yer almaya devam edecek. Bilindiği gibi bu uygulamanın amacı özellikle kalabalık sınıflarda öğretmenin yükünü hafifletmek. ‘Sınıf annesi’ olarak görev yapan kişiler çocuklara okula uyum sürecinde ve mesela beslenme saati gibi zamanlarda yardımcı olmalarının yanı sıra öğretmenin bütün velilerle tek tek iletişime geçmesi yerine bir nevi sekreterlik görevi de üstlenebiliyor. Mesela sınıfa lazım olan kırtasiye malzemeleri gibi eksikleri tamamlama konusunda velilerden yardım isteyebiliyor. Ancak bazı sınıf anneleri rollerine kendine iyice kaptırıp, neredeyse öğretmene parmak sallayacak konuma gelebiliyor. İşte bu noktada da uygulama tepkilere neden oluyor.
BAHÇEDE BEKLİYORLAR
Aslında konumları yasal değil. Okul yönetmeliklerinde yer almıyor. Yani Milli Eğitim Bakanlığı bunu yasakladı. Ancak, özellikle kalabalık devlet okullarında ihtiyaç olduğu için okul yönetimi de sınıf öğretmeni de göz yumuyor, hatta sınıf anneliği uygulamasını destekliyor. Öğretmen ve idare parasal konularda velilerle muhatap olmak istemediğinde en büyük yardımcıları sınıf anneleri olduğu için okul kapıları onlara açılıyor. Sınıfın ders dışında her türlü ihtiyacı ile ilgileniyorlar. Çocukların teneffüs, yemek zamanlarında yanlarında oluyor, etkinlikleri takip ediyor, öğretmenin sınıf düzenini kurması için destek veriyorlar.
Özellikle büyükşehirlerde kalabalık sınıflarda etkili olabiliyorlar. Öğretmenle veli arasında köprü kuruyorlar. Örneğin 40 kişilik sınıfta öğretmen her veliyle iletişim kurmak yerine sınıf annesini aracı kılmayı tercih edebiliyor.
PARA TOPLUYORLAR
Bazen diğer velilerin beklenti ve isteklerini öğretmene iletiyor, sınıfın fiziki ihtiyaçlarının karşılanması için para topluyorlar. Kitap mı alınacak, sınıfın bir eksiği mi tamamlanacak işte o zaman sınıf annesi kolları sıvıyor. Sınıf anneleri zamanı ve isteği olanlar arasından öğretmenler tarafından seçiliyorlar. Okulun ilk günleri teneffüslerde sınıfa girerek çocuklara destek oluyorlar, daha sonraki zamanlarda bahçede ya da okula yakın bir yerde bekleyip öğle yemeklerinde sınıfa girerek çocukların beslenmesini destekliyorlar. Okul etkinliklerinde, okuma bayramı, yerli malları haftası gibi dönemlerde öğretmenin yardımcısı oluyorlar. Aslında birçok işe koşturuyor, emek harcıyorlar. Zamanlarının büyük bölümü okulda geçiyor. Tabii bu arada ortak harcamalar konusunda elini cebine atmak istemeyen velilerle cebelleşmek de sınıf annesine düşüyor.
Kuşkusuz eğitim yılının başlamasıyla öğrenci ve velilerin birçoğunda bazı endişeler de var. Çoğu öğrenci yaz tatili boyunca düzenli ders çalışma alışkanlığından uzaklaşmış durumda. Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mehmet Engin Deniz, öğrenim yılı başlarken verimli ders çalışma yöntemlerini 15 madde halinde sıraladı:
1- Başarı için cesaretlendirin: Ders çalışma ve başarılı olmak için önce kendinize inanın. Başarılı olduğunuz örnekleri hatırlayın. Örneğin spor alanında çok başarılıysanız aynı başarıyı ders çalışmada da gösterebileceğinizi düşünün.
2- Çalışma ortamını düzenleyin: Çalışma ortamını dikkatinizi dağıtacak nesnelerden arındırın. Sade döşenmiş, fiziksel olarak ders çalışmaya uygun, gürültülü ortamlardan uzak, çalışma dikkatini toplamaya elverişli mekân oluşturun.
3- Ulaşılabilir hedefler belirleyin: Kolaydan zora, özelden genele olan hedefler öğrencilerin ders çalışma isteğini artırır. Örneğin öğrencinin genel hedefi üniversite sınavlarında başarılı olmaktır. Bunun için günlük, haftalık aylık zaman dilimlerinde ara hedefler oluşturun. Ama gerçekleştirebileceğiniz hedefler belirleyin ki motivasyonunuza olumlu katkı sağlasın. Örneğin daha önce ders çalışma alışkanlığınız yoksa günde 5 saat çalışma hedefi koymak gerçekçi olmaz. Önce günde bir saat, ertesi gün bir saat on beş dakika gibi kademeli çalışma hedefleri koymak daha faydalı olur.
4- Çalışma planı oluşturun: Planlı ve programlı çalışma motivasyonu artırır. Hangi zaman diliminde ne yapılacağının kararlaştırılması, aile bireyleri ve öğretmenlerin de bu programa uyarak öğrenciyi desteklemesi önemlidir.
5- Dersi derste öğrenin: Okula düzenli devam etmek, anlatılan konuları dikkatli dinlemek, anlaşılmayanları mutlaka öğretmenlere sormak gerekiyor. Etkili çalışmanın en önemli unsurlarından biri okullardaki akademik görevlerini düzenli bir şekilde yerine getirmektir.
6- Düzenli ders tekrarı yapmalı:
Tüm sınıflar 11 Eylül’de eğitime başlayacak. Ancak okulöncesi öğrencilerle, bu yıl okul ve liseye ilk defa adım atacak olanlar 4 Eylül Pazartesi günü öğretmenleri ve arkadaşlarıyla buluşacak. Okul döneminin bu yeni başlangıcında öğrencilerin yeni öğretmenleri ve yeni arkadaşları olacak. Okulöncesine gidenler okulla, bir üst kademeye başlayanlar yeni derslerle tanışacaklar. Çocukların yaşamındaki bu değişimler onların stresli günler geçirmesine yol açabilir. Bu durum her yaş grubu için geçerli olsa da okul stresinin nedenleri ve tetikleyicileri farklılık gösterecektir. Ancak her yaş dönemi için okul stresiyle baş etmenin yolları var.
YEPYENİ HEYECANLAR
ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez, okul stresini arttıran bazı temel nedenleri şöyle sıralıyor: “Yeni bir sınıf veya yeni okula başlama, yeterli arkadaşa sahip olmama, eski arkadaşlarla aynı sınıfta olmama, belirli bir alanda arkadaşlara ayak uyduramama ve dışlanma, geçen yıllardan akılda kalan kişilerarası çatışmalar ve akran baskısı hatta zorbalığı, akademik başarısızlık, kaygı yaratan öğretmen ve yönetici tutumları, anne-babanın baskıcı, kontrolcü ve kaygılı olması.” Doç. Dr. Sökmez, her türlü yeni başlangıcın stres içerebileceğini belirterek, stresi normal düzeye indirmek için ebeveynlere önerilerini 10 madde halinde sıralıyor:
YÜKSEKÖĞRETİM Kurumları Sınavı (YKS) yerleştirme sonuçları açıklandıktan sonra bu yıl en çok tartışılan konulardan biri de üniversiteye daha önce gitmemiş 34 yaş üstü kadınlar için ayrılan kontenjanlar oldu. Bu kontenjandan yararlanarak birçok üniversiteye düşük puanla girme şansı yakalayan adaylara sosyal medyadan tepki yağdı. Tepkilerin odağındaki kişilerden biri de 34 yaş üstü kadın kontenjanından yararlanarak 166 puanla Boğaziçi Üniversitesi Fizik bölümüne giren aday oldu. İşte bu yıl getirilen bu ek kontenjan ve sınav sonuçları ile ilgili konuları Yükseköğretim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Erol Özvar’a sordum. Özvar ile sohbetimizin özeti şöyle:
Bu yıl 34 yaş üstü kadınlar, depremzedeler ve şehit gazi yakınları için kontenjanlar ayrıldı. Bu sistemi açıklar mısınız?
Belirlenen özel koşullar dışında, YKS’ye giren adaylarımızın büyük çoğunluğu, genel kontenjanı baz alarak tercihlerini yapıyor ve yerleşiyor. Uzun yıllardır uygulamada olduğu için hemen herkesin aşina olduğu okul birincileri için de ayrı bir kontenjan var. Okul birincisi bir aday, gerek genel kontenjandan gerekse okul birincilerine ayrılan kontenjandan faydalanarak tercihleri doğrultusunda yerleşebiliyor.
‘HİÇBİR ADAYIN HAKKI YENMEDİ’
Kontenjanların diğer adayların haklarını engellediği tartışmaları var.
Buradan bir kez daha belirtmek isterim ki, genel kontenjan ve özel kontenjan şartlarına göre tercih yapan ve yerleşen adaylar, kendi kategorileri içerisinde ayrı sıralamalara tabi oluyor. Böylece adaylar arasında herhangi bir hak kaybı veya eşitsizlik söz konusu değil. Aksine bu kontenjanlar, fırsat eşitliğini genişletmek ve yükseköğretime adil erişimi artırma hedefiyle tasarlanıp uygulamaya geçirildi. 34 yaş üstü kadınların geçmişte gerek toplumsal gerek siyasal alanın güçlükleriyle yükseköğretime erişememiş olmaları önemli bir problemdi. Bu dezavantajlı gruplara telafi imkânı sunulması ve her ferdin eşit fırsatlara sahip olması sosyal devletin gereğidir. YÖK olarak daha adil bir erişimi sağlamak asli görevimiz. Dünyada da dezavantajlı grupların erişiminin artması için uygulanan pek çok politika söz konusu.
Temel amaç ne?
Bu kontenjanları, 34 yaş üstü kadın adayların üniversite eğitimine daha rahat bir şekilde erişmelerini amaçlayarak ve farklı meslek alanlarında yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olmayı hedefleyerek oluşturduk. Bazı kadınlar, daha önce veya ailevi, iş ve diğer sorumluluklar nedeniyle üniversiteye gidememiş olabilir. Eğitiminde zorluk yaşamış veya geçmişte yükseköğretim imkânlarından yeterince yararlanamamış kadınlara yeni bir fırsat sunuyoruz. Bu uygulama, 34 yaş üstü kadınların kariyerlerine ve bireysel gelişimlerine muazzam bir katkıda bulunacak.
