Yüksek katılımın beklendiği pazar günkü seçimde 191 bin 910 sandığın başında aynı zamanda devlet memurları ve siyasi parti temsilcilerinden oluşan sandık görevlileri de bulunacak. 2 milyondan fazla sandık görevlisi pazar günü kritik bir görev yürütürken aynı zamanda bir ücret de elde edecekler. Seçimde görev yapacak sandık görevlilerine ödenecek ücretin 867 TL civarında olması bekleniyor. Ücret ödenmesi söz konusu olduğunda pek tabii “Bu ücret için bir vergi hesaplanacak mı?” sorusu da akıllara gelecektir.
Gelir Vergisi Kanunu’nda (GVK) her ne kadar ücret; “çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar” olarak ve “gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması onun mahiyetini değiştirmez” şeklinde tarif edilse de (Md.61) diğer taraftan istisnalar arasında “seçim işlerinde çalıştırılanlara özel kanunlarına göre verilen zaruri gider karşılıkları da” sayıldığından sandık görevlilerine verilen ücretler üzerinden vergi ödenmesi gerekmiyor. (GVK Md.24)
AVANS TAZMİNAT ÖDEMESİNDE VERGİ RİSKİ
Ücretlerden ve istisnalarından bahsetmişken son günlerde çok sorulan bir soruyu da açıklayalım. Özellikle EYT yasasının devreye girmesinden sonra; işletmeler çalışanlarına “avans olarak kıdem tazminatı ödemesi de” yapabiliyor. Emekli olduktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam edileceği de varsayılarak daha çok bu tip (işten ayrılmadan/emekli olmadan) tazminat ödemeleri yapılabiliyor. Ancak işverenlerin avans olarak kıdem tazminatı ödemesi aynı zamanda ‘vergisiz tazminatı’, ‘vergili tazminat” haline de getiriyor. Kıdem tazminatı normalde; açıklanan tazminat tavanını aşmadığı sürece vergisiz olarak çalışana ödenebiliyor. (Güncel kıdem tazminatı tavanı 19.982,83 TL) Ancak eğer işten emeklilik nedeniyle işten ayrılacak çalışana daha emekli olmadan ‘avans kıdem tazminatı” ödemesi yapılırsa, üzerinden gelir vergisinin de hesaplanması gerekir. (Hesaplanan kıdem tazminatı üzerinden her durumda binde 7,59 oranında Damga Vergisi hesaplanır.)
Avans kıdem tazminatı konusunda tereddüt edip Maliye’ye başvuran işverenler de olmuş. Gerekçeleriyle beraber Maliye konuyu şu şekilde açıklamış: “1475 sayılı Kanunun 14.üncü maddesinde hangi şartlar altında kıdem tazminatı ödeneceği açıkça belirtilmekte olup hizmet erbabına kıdem tazminatı ödenebilmesi için iş sözleşmesinin feshedilmesi/sona ermesi gerekmektedir. Dolayısıyla hizmet erbabının iş sözleşmesi feshedilmeden/sona ermeden çeşitli sebeplerle kıdem tazminatı adı altında yapılan ödemelerin kıdem tazminatı olarak değerlendirilmeyeceği tabidir.” (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, 19 Aralık 2022 tarih ve 1500056 sayılı özelge)
KIDEM TAZMİNATI TAKSİTLE ÖDENEBİLİR Mİ?
Normalde; kıdem tazminatı işten ayrılan personele işten ayrıldıktan sonra peşin olarak ödenir. Avans olarak ödenmesi işverene vergi yükümlülüğü doğururken, peşin olarak ödenmemesi de işverene faiz yükümlülüğü doğurur. Kıdem tazminatının gününde ödenmemesi; bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiziyle birlikte ödenmesini gerektirir. Çalışanın rızası alınarak taksitle kıdem tazminatı ödemesi uygulamaları da olabiliyor. Taksitle ödemenin çalışan tarafından kabulü durumunda da her durumda ödeme planına uyulması gerekir. Aksi takdirde işveren için faizle tazminat ödeme yükümlülüğü yine devreye girecektir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na ‘Yapı Kayıt Belgesi’ için müracaat da yapılmış. Emlak vergisinin ödenip ödenmeyeceği konusunda da tereddüt yaşanmış ve konu Maliye’ye sorulmuş. Maliye özetle ‘emlak vergisi ödenmelidir’ demiş. “Devlete ait arsa veya arazi üzerine üçüncü kişiler tarafından inşa edilen binaların emlak vergisinin, arsa veya arazi payı ilave edilmeden tahakkuk ettirilerek, söz konusu binaların maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa binalara malik gibi tasarruf edenlerden tahsil edilmesi gerekmektedir.” (Bolu Defterdarlık Gelir Müdürlüğü, 31 Aralık 2021 tarih ve 22711 sayılı özelge)
YAZLIKLAR NE OLACAK?
Emekliler (ev hanımları ve işsizler) için emlak vergisi muafiyeti ‘tek bir konutu olanlar’ için geçerli. Ve normalde yazlıklar-dağ evleri için muafiyetten de yararlanılamıyor. Ancak emekli vatandaş, yılın tümünü tek konutu olan yazlığında geçiriyorsa ve bu durum ikametgâh belgesi, elektrik, su faturası gibi belgelerle doğrulanabiliyorsa emekli vatandaş bu tek (brüt 200 m2’yi aşmayan) konutu/yazlığı için emlak vergisi muafiyetinden (diğer şartları da taşıdığı sürece) yine yararlanabilir.
TAPUDA KONUT GERÇEKTE İŞYERİ
Tapuda konut olarak kayıtlı taşınmazlar üzerinden günlük-saatlik kiralama yapılarak gelir de elde edilebiliyor. Tapuda konut olarak görünen gayrimenkul, fiilen işyeri olarak kullanılıyor bu durumda... Mülk sahiplerinin günlük-saatlik kiralama yapılan taşınmazları için; emlak vergisini düşük oranlı (binde bir) konut olarak değil, daha yüksek oranlı (binde 2) işyeri olarak ödemeleri gerekiyor. (Büyükşehirlerde oranlar iki kat artırımlı olarak uygulanıyor.) Konutun tamamı değil de bir kısmı işyeri olarak kullanılabilir. Bu durumda da yine taşınmaz için artık işyerine özel vergi oranı üzerinden emlak vergisinin ödenmesi gerekir. Belediyeye bildirimde de bulunularak artık işyerinin tabi olduğu orandan (izleyen yıldan itibaren) vergi ödenmesi gerekiyor.
İŞYERİ AMA EV KULLANIMINDA
Tam tersi durumlar da olabiliyor... Tapuda işyeri olarak kayıtlı olmasına rağmen, fiilen konut olarak kullanılan taşınmazlar için de tereddüt yaşanabiliyor. Mülk sahipleri bu durumda iki kat fazla emlak vergisi ödeme durumuyla da karşılaşabiliyor. Konutlarda binde bir oranında uygulanan emlak vergisi işyerlerinde binde 2 oranında uygulanıyor. (Büyükşehirlerde oranlar iki kat artırımlı olarak uygulanıyor.) Mülk sahipleri, belediyeye başvurarak yüksek oranlı emlak vergisi ödemek yerine, fiilen konut olarak kullanılan mülkleri için düşük oranlı (konut) emlak vergisi ödeyebilir. BİTTİ.
GELİR GETİRMEYEN İŞYERİ MUAFİYETİ ENGELLEMİYOR
Maliye özetle “Yetim aylığı almanız ve indirimli bina vergisi oranı (sıfır) uygulaması için gerekli diğer şartları sağlamanız halinde, brüt 200 metrekareyi geçmeyen tek meskeniniz için vergi avantajından yararlanabilirsiniz” şeklinde cevaplamış. (İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı, 01 Temmuz 2022 tarih ve 355712 sayılı özelge)
Muafiyetin şartlarından biri de “gelir elde etmiyor” olmak. Geliri sosyal güvenlik kurumlarından aldıkları aylıktan ibaret bulunanlar da muafiyetten yararlanabiliyor. Ayrıca; nafaka geliri elde edenlerin de muafiyetten yararlanmaları engellenmiyor. Yetim aylığı da aynı şekilde, sıfır oranlı emlak vergisi avantajından yararlanmayı engellemiyor.
Emlak vergisi avantajından; emekliler, ev hanımları ve işsizler yararlanabiliyor. Ayrıca engelliler, gaziler ve şehit yakınları da brüt 200 metrekareyi geçmeyen tek konutları için emlak vergisi avantajından yararlanabiliyor.
ENGELLİLER GELİRİ OLSA DA YARARLANABİLİR
Engelliler, gelirleri olsa da emlak vergisi avantajından yine yararlanabilirler. Tek konutunu kiraya verip yakınlarının yanında kalsa da, tek konutları için indirimli (sıfır oranlı) emlak vergisi hakkından yararlanabiliyorlar. Tek konutu olan engelliler, kira geliri elde ettiği başkaca işyerleri olsa da, tek konut için tanınan emlak vergisi avantajından yararlanabilir.
MUAFİYET İÇİN BELEDİYEYE BAŞVURU
Emlak vergisi muafiyetinden yararlanmak için, mülk sahiplerinin ilçe belediyelerine formla başvurmaları yeterli. İlgili formlar ve taahhüt belgesi, 38 ve 44 Seri No’lu Emlak Vergisi tebliğlerinin ekinde yer almakta. Başvuru sırasında belediyeye verilen beyan ve taahhüt yeterli oluyor. Belediyeler, ilgili gayrimenkule ilişkin öncelikle kendi kayıtlarında bulunan bilgi ve belgelerden faydalanacaklar, gerek duymaları halinde bildirimlerin kontrolü amacıyla gayrimenkullerde yoklama ve tespit yapabilecekler.
Konutun-işyerinin geçen yılki emlak rayiç değeri yüzde 61.465 (yüzde 122.93/2) oranında artırılarak, 2023 emlak vergi değeri hesaplanıyor. Gayrimenkulün emlak rayiç değeri üzerinden konutlar için binde 1 (büyükşehirlerde binde 2) emlak vergisi hesaplanıyor. İşyerlerinde ise emlak vergi değerinin binde 2’si (büyükşehirlerde binde 4) oranında emlak vergisi hesaplanıyor.
Emlak vergisinin ilk taksiti mart ayından mayıs sonuna kadar ödenebiliyor, ikinci taksitin ise kasım sonuna kadar ödenmesi gerekiyor. Belediyelerin internet sitesinden kredi kartıyla ödeme imkânı da mevcut. Süresinde ödenmeyen vergiler için aylık yüzde 2.5 oranında gecikme zammı uygulanıyor.
RAYİÇ DEĞER HESAPLAMA ÖRNEĞİ
2022 emlak vergisi değeri üzerinden, 2023 emlak vergisi değerinin nasıl hesaplanacağı, Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebliği’nde (Seri No: 82) örnekle açıklanıyor. Tebliğde; Manisa ili, Akhisar Belediyesi sınırları içinde yer alan bir konut örnek verilmiş. 2022 yılı emlak vergisi değeri 950 bin lira iken, 2023 yılı emlak vergi değeri, yeniden değerleme oranı dikkate alınarak 1 milyon 533 bin lira olarak hesaplanmış.
MUAFİYETTEN KİMLER YARARLANABİLECEK?
Brüt 200 m2’yi aşmayan tek konutu olan mülk sahiplerine emlak vergisinde avantaj tanınıyor, yasada belirtilen şartları taşıyanlar emlak vergisi ödemiyor. (Emlak Vergisi Kanunu-EVK- Md. 8) Emeklilerin başkaca gelirleri de yoksa brüt 200 m2’yi aşmayan tek konutları için ‘sıfır oranlı emlak vergisi avantajından’ yararlanabiliyor. Ev hanımları, işsizler, engelliler, gaziler ve şehit yakınları da aynı avantajdan yararlanıp vergi ödeme yükümlülüğünden muaf tutuluyor.
Tek konutta hissedar olan mülk sahipleri de (emekliler, ev hanımı, engelliler ve işsizler) sıfır oranlı vergi avantajından yararlanabilir. 200 m
Önce çalışmaya devam edecek EYT’lilerin sağlayacağı ‘net maaş artışı’ avantajından bahsedelim... Ki zaten EYT yasası daha çıkmadan önce de (3 Ocak 2023 Hürriyet) bu avantajdan bahsetmiştik... Nitekim; EYT yasasının yürürlüğe girmesinden sonra emekli olup tekrar çalışmaya başlayan EYT’liler,
(brüt ücretleri artmamasına rağmen) halihazırda daha çok net maaş elde etmeye başladılar da...
ÇALIŞAN EYT’LİNİN NET MAAŞI NASIL VE NE KADAR ARTIYOR?
Asgari ücretli bir EYT’linin bordro kalemleri üzerinden konuyu örneklendirelim... Güncel brüt asgari ücret: 10.008 TL. Bu brüt ücret üzerinden emekli olmayan bir çalışan ‘8 bin 507 lira’ net maaş elde ediyor. EYT’li bir asgari ücretlinin net maaşı ise 9 bin 145 TL. Asgari ücretli emekliler her ay, 638 lira daha fazla net maaşı banka hesaplarında görüyorlar. Aradaki farkın nedeni; emeklilerden daha az sigorta priminin kesiliyor olması. Emekli olmayan çalışanın brüt ücretinden yüzde 15 oranında (14 işçi SGK primi ve yüzde 1 işsizlik sigortası primi) sigorta primleri kesilirken, emekli çalışanlardan ise yüzde 7,5 oranında sigorta primi kesiliyor. Emekli çalışanlardan kesilen sigorta primi oranı yarı yarıya daha az... Emekli (asgari ücretli) çalışanın brüt maaşından daha az sigorta primi (750,60 lira) kesildiğinden net maaşı da daha yüksek hesaplanıyor. Emekli olmayan asgari ücretliden kesilecek sigorta primleri toplamı ise 1.501 lira
Emekli (asgari ücretli) çalışanların brüt ücretlerinden gelir vergisi (113 lira) kesiliyor olsa da, sigorta prim kesintisindeki avantajlı durumları, bu vergiyi de telafi ederek daha yüksek (aylık 638 lira) net maaş almalarını sağlıyor.
ÇALIŞMAYAN EYT’Lİ İÇİN EMLAK VERGİSİ AVANTAJI
Tek konutu olan emekliler başka bir gelirleri de yoksa bu konutları için emlak vergisinden muaf tutuluyor. (Ev hanımları, işsizler, engelliler, gaziler ve şehit yakınları için de aynı avantaj uygulanıyor.) EYT’liler de; brüt 200 m2’yi geçmeyen tek konutları için emlak vergisi avantajından yararlanabilirler ancak bu avantajları 2024 emlak vergisi ödemesi için geçerli olacak. Çünkü emlak vergisi avantajı, emekli olunan yıldan (2023) itibaren değil, takip eden yıldan (2024) itibaren kullanılabiliyor.
EMLAK VERGİSİ MUAFİYET ŞARTLARI
Bakkal, kasap, manav gibi ticari faaliyetlerini şahsen yapanlar da; doktor, avukat, mimar, mali müşavir gibi serbest meslek kazancı elde edenler de şahsen gelir vergisi ödevlerini (mükellefiyetlerini) yerine getirmekteler. Nasıl ki şirketlerin faaliyetleri vergi incelemesine tabi ise vergi riskleri taşıyorsa, şahsen gelir vergisi mükellefi olanlar da vergi incelemesi riski taşıyorlar...
Vergi barışı yoluyla, şahsen gelir vergisi mükellefi olanlar da ‘vergi incelemesine tabi olmama’ güvencesi elde edebiliyor. Geçmiş beş yıla yönelik matrah artırımı yoluyla ve nispeten düşük sayılabilecek bedeller ödeyerek ‘incelenmeme güvencesi’ kazanmak mümkün... Peki vergi barışından yararlanmak için yasal kriterler neler? Örnek hesaplamalarla şahsen mükellef olanlar için vergi barışının koşullarını mercek altına alıyoruz.
1) HANGİ DÖNEMLER İÇİN VERGİ BARIŞI SAĞLANABİLİR?
Henüz zamanaşımı süresi dolmamış yıllar olan 2018, 2019, 2020, 2021 ve 2022 dönemleri için vergi barışı-matrah artırımı yapılabiliyor. Yalnızca tek bir dönem için de, birden fazla dönem için de matrah artırımı yapılabiliyor.
2) BAŞVURU VE ÖDEME TARİHLERİ
31 Mayıs 2023 tarihine kadar başvuru yapılabilecek. Matrah artırımı sonrası hesaplanan vergiler, peşin ödenmek istenirse 30 Haziran’a kadar tek seferde ödenebilecek. İlk taksit ödeme süresi içerisinde peşin ödeme yapanlara hesaplanan vergiler üzerinden yüzde 10 indirim de uygulanacak. Taksitle ödemeyi tercih edenlerin (12 taksit ve 1,09 katsayı uygulanarak) ilk taksiti 30 Haziran’a kadar ödemesi gerekiyor.
3) BARIŞ SONRASI VERGİ İNCELEMESİ YAPILMAYACAK MI?
“Artırımda bulunulan yıllar için yıllık gelir vergisi incelemesi ve bu yıllara ilişkin olarak bu vergi türleri için daha sonra başka bir tarhiyat yapılmaz.” (7440 sayılı yasa Md. 5/1)
Haftalık, günlük veya benzeri şekilde kısa süreli konut kiralamalarında da (500 TL altı bile olsa) tüm kira bedellerinin yine bankadan (veya posta idareleri aracılığıyla) ödenmesi zorunlu. (268 ve 298 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğleri) Enflasyon etkisiyle artık 500 lira altı konut kira ödemesine rastlanması da pek mümkün olmadığından aslında “Tüm kira ödeme işlemleri için bankadan ödenme zorunluluğu vardır” da diyebiliriz. Maliye’nin getirdiği bu zorunluluktaki amaç; kira gelirlerinin beyanındaki kayıt dışılığı önlemek. Her ne kadar son yıllarda sürekli mükellef sayısı artmış olsa da (2 milyon 368 bini geçmiş durumda) belli ki bir kısım kira işlemleri hâlâ kayıt dışı olarak gerçekleşmekte.
Şimdi Vergi Barışı yasasıyla cezalı vergi ödeme riskini tamamen ortadan kaldırmak isteyen mülk sahipleri için Maliye ile el sıkışma, barışma imkânı tanınıyor. Vergi Barışı’ndan yararlanan mülk sahipleri düşük sayılabilecek maliyetlere katlanıp vergi (Barışı) ödemesi yaparak Maliye’nin incelenmeme güvencesine sahip oluyorlar.
Peki, Vergi Barışı ile ilgili mülk sahipleri nelere dikkat edecek? Kriterleri neler? Merak edilen yönlerini örnek hesaplamalarla ele ala
1- Hangi dönemler için barıştan yararlanılabilir?
2018, 2019, 2020, 2021 ve 2022. Bu yıllar için matrah arttırımı yapıldığında bu yıllara ait gelirlere ilişkin artık vergi incelemesine tabi olma riski de kendiliğinden sonlanıyor. Maliye, normalde geçmiş 5 yıl için vergi incelemesi yapabiliyor. Geçmiş beş yılın tamamı için de, herhangi bir (veya birkaç) yıl için de vergi barışından yararlanmak mümkün.
2- Ne kadar ödeme yapılacak?
Geçmiş beş yılın hangisi için ne kadar ödeme yapılması gerektiği tabloda görülebilir. Örneğin; 2020 yılı için vergi incelemesi riskinden kurtulmak isteyenler, daha önce beyan ettikleri GV matrahını, yüzde 25 oranında arttıracak (Arttırılan matrah 42.320 TL’nin altında olamıyor), bunun da yüzde 15’ni ödeyecekler. Arttırımda bulunulan yıla ait yıllık beyannamelerin; yasal süresinde verilmesinde ve tahakkuk eden vergilerin süresinde ödenmesi konusunda aksama yaşanmışsa vergi oranı (en az matrah tutarı üzerinden) olarak yüzde 15 değil, yüzde 20 oranı dikkate alınacak. Her bir dönem için ayrı ayrı 20 TL’yi aşmayan tutardaki eksik ödemeler, 5 puanlık oran avantajından yararlanmayı engellemiyor.
3- Hiç beyanname vermeyenler ne kadar ödeme yapacak?
Kayıtlarda ‘var’ görünür ama işletmede fiziken ‘yoktur’. Ürün veya makine teçhizat da olabilir, demirbaş da olabilir... Veya tam tersi; işletmede fiziken ‘vardır’ ama kayıtlarda ‘yoktur’. Diğer yandan işletmelerin kasa ve stok kayıtlarında görünen miktarlar ve ortakların hesaplarında görünen miktarlar da gerçeği yansıtmıyor olabilir... 7440 sayılı yasa çerçevesinde; işletmelerin kayıtlarındaki uyumsuzlukları nasıl giderebileceklerini üç ana başlıkta ele alıyoruz.
1) KAYITLARDA GÖRÜLMEYENLER
Öncelikle son başvuru tarihini belirtelim: 31 Mayıs 2023... Bu tarihe kadar gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri işletmede mevcut olduğu hâlde kayıtlarda yer almayan emtia, makine, teçhizat ve demirbaşları (kendilerince veya bağlı oldukları meslek kuruluşunca tespit edilecek) rayiç bedel ile bir envanter listesi ile vergi dairelerine bildirmek suretiyle defterlerine kaydedecekler.
Beyan edilen; makine, teçhizat, demirbaş ve emtiaların bedeli üzerinden tabi olduğu oranların yarısı esas alınarak KDV hesaplanacak ve ayrı bir beyanname ile beyan edilecek (Beyanname verme süresi içinde de vergi ödenecek). Yapılan beyandan sonra mükelleflere, ‘belgesiz mal bulundurduğu gerekçesiyle cezalı KDV tarhiyatı yapılmayacağının’ ve geçmişe yönelik vergi cezası uygulanmayacağının güvencesi de veriliyor.
Özel tüketim vergisi (ÖTV) konusuna giren mallar için de stok beyanı yapılabilecek ve belgesiz mal bulundurma gerekçesiyle cezalı işlem yapılmayacağının güvencesi de yasayla sağlanmış oluyor.
2) FİZİKEN İŞLETMEDE BULUNMAYANLAR
Gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri kayıtlarında yer aldığı hâlde işletmelerinde bulunmayan emtia, makine, teçhizat ve demirbaşlarını 31 Mayıs 2023’e kadar fatura keserek kayıtlarından çıkarabilecekler.
