Hayvanseverseniz bu soruların tartışıldığı ortamlarda da bulunmuşsunuzdur zaten.
Konu şu: Kedilerimiz ve köpeklerimizi bırakmanın zamanı mı?
Evcil hayvan sahibi olmanın etik olmadığını savunanlar, hayvanların insanların evinde gerçekten iyi bir yaşam sürdüremeyeceğini iddia ediyor.
Konuyu The Guardian’da ele alan Ellie Violet Bramley, bir papağanı olan kişinin anısından yola çıkıyor. Troy Vettese’nin evindeki papağanı için “Sürekli olarak eğlendirilmelidir, aksi takdirde gerçekten acı çekiyor. Arkadaşları ve ailesiyle ormanda çok mutlu bir şekilde yaşayabilirdi. Ama yaşamı böyle değil ve bu ona karşı adil değil.”
Hayvanlar üzerindeki çalışmalara odaklanan doğa tarihçisi olan Vettese bununla da sınırlı kalmıyor. Ekliyor: “Gerçekten hayvanlara önem verseydik, sadece kurtarma çalışmalarına ve hayvan barınaklarının doğa rehabilitasyonuna yardımcı olmaya katılırdık. Bunun yerine sadece kolay olduğu, evcil hayvanların iyi bakıldığı, köpek gezdirici kiralayabileceğimiz, hayatımıza mümkün olduğunca az müdahale ettiği ve duygusal destekten istediğimiz kadarını çıkardığımız ilişkileri seviyoruz.”
SOSYAL MEDYA NESNESİ OLDULAR
Yazar bunu verilerle destekliyor. İngiltere’deki tüm evcil hayvan sahiplerinin yüzde 24’ü son iki yıl içinde hayvan sahibi olmuş.
Ne güzel ki aynı çaba Batı ülkelerine gittikçe evcil hayvanlar ve sokak hayvanları için de gösteriliyor. Washington Post’ta okuduğum bir yazıdan yola çıkarak hem konuyu anlatayım hem önerdikleri tedbirleri anlatayım. Herhangi bir hayvanseveri çarpacak bir girişi var haberin. Aktarayım: “Sully olarak da bilinen, Sullivan adında bir Boston terrier cinsi köpek, 9 yaşındayken tuhaf davranmaya başladı. Eve kakasını yapmayı, mutfak adasının etrafında amaçsızca dönmeyi ve etrafta görünmeyen bir şeylere havlamayı alışkanlık haline getirdi. Başlarda, sahibi Bridget Allen, bu davranışların normal yaşlanmanın bir parçası olduğunu düşündü. Ama bir gün Sully, iyi bildiği, yakındaki ormandan eve dönemedi. Allen’ın oğlu, onu kirli ve kafası karışık bir halde bir akarsu kenarında buldu.”
Akarsu kenarında oturmuş, ne yapacağını bilmeyen köpek görüntüsü sizin gözünüzde de canlandı mı? Devam edeyim: “Kısa bir süre sonra uyurken yataktan düştü ve yere çişini yaptı. Allen, 2012’de yaşanan Sully’nin davranışları hakkında, ‘Bir şeyler yolunda değildi’ dediğini hatırlıyor. Veterinere gittiklerinde bunun ‘klasik’ bir bunama gibi göründüğü cevabını almışlar. Allen, ‘Karnıma tekme yemiş gibi hissettim,’ diyor, ‘Köpeklerin bunama yaşayabileceğini hiç bilmiyordum’.”
KEDİLERİN DE BAŞINA GELİYOR
Maalesef, köpeklerin bunama yaşayabileceği gibi bu durum kedilerin de başına gelebiliyormuş.
Habere göre tahminler, 8 yaş üstü evcil köpek nüfusunun yüzde 14’üyle 35’i arasında bir oranda bu görülebiliyor. Başka bir çalışmaya göre 11-14 yaş arası kedilerin neredeyse 3’te 1’i, 15 yaş ve üstü kedilerin yüzde 50’sinin bunu yaşayabileceği. Tabii bu verilere şüpheyle bakılıyor. Zira evcil hayvanlar için yapılan araştırmalar insanlar için yapılanlar kadar çok ve kapsamlı değil. Henüz.
Peki nasıl anlayabiliriz? Belirtiler neler?
Uzmanlara göre şöyle:
* Kafa karışıklığı ve oryantasyon kaybı.
Bu kuşku sebepsiz değil zira bilim insanlarımız yeni bir araştırmayla ortaya koymuşlar ki köpekler özellikle kadınlar tarafından kendilerine yönelik konuşmalara daha fazla dikkat kesiliyorlarmış.
Eğitimli aile köpekleri üzerindeki araştırmada, köpeklerin beyin aktiviteleri incelenmiş ve köpek beyninin, normal yetişkin konuşmasına kıyasla köpeklere ve bebeklere yönelik konuşmaya daha güçlü yanıt verdiği görülmüş.
Bulgulara göre, özellikle kendilerine yönelik dişi sesinde abartılı tonlama varsa buna başka hiçbir sese benzemeyen duyarlılık gösteren köpekler, bu nöral duyarlılığı, evcilleştirme sırasında geliştirmiş olabilirler.
Araştırmacılar yola çıkarken şu sorudan yola çıkmış: Bebeklere yönelik konuşma, çocukların sağlıklı bilişsel, sosyal ve dil gelişimine yardımcı olduğu için çok önemli. Bu yüzden bebek beyninin bu konuşma tarzına ayarlı olması şaşırtıcı değil. Ancak köpek beyinleri de onlara nasıl konuştuğumuza duyarlı mı?
Araştırmada 12 kadın ve 12 erkek tarafından kaydedilen, köpek, bebek ve yetişkinlere yönelik konuşmalar, köpeklere dinletilmiş. Araştırma ekibinde yer alan ve ortak yazarlardan Anna Gabor, “Köpek beyinlerinin özellikle kadınlar tarafından söylenen köpeklere yönelik konuşmaya daha yüksek duyarlılığı, muhtemelen kadınların erkeklere kıyasla köpeklerle daha sık abartılı tonlamalı konuştuğu gerçeğiyle açıklanabilir” diyor. Ben pek ikna olmadım, siz?
TİLLY’NİN GEÇ KEŞFETTİĞİ ATA MESLEĞİ
FAVORİ
Son olarak Hawaii’deki orman yangınları vesilesiyle arama kurtarma köpekleri tekrardan gündemde ve haklı olarak övgüyle bahsediliyor kendilerinden. Olaylarla ilgili haberleri okurken denk geldiğim detayları paylaşmak istiyorum. Büyük bir adanmışlıkla, bizim anlayamayacağımız kadar önemli bir iş yapıyorlar.
Bir köpeğin arama kurtarma köpeği olarak başarılı olup olmayacağına bazı özelliklerine bakarak karar verilebiliyormuş. ABD’nin Nevada eyaletindeki Desert Araştırma Enstitüsü’nden Mary Cablk, yüzlerce köpeği eğitmiş, bu eğitimlerin nasıl olacağını tasarlamış, her yıl da çok sayıda arama kurtarma çalışmasına katılmış. “Gerçekten oyun oynamak isteyen, oyuncaklarına takıntılı olan, kendine güvenen, çevik, yüksek sesler ya da garip yüzeylerden korkmayan köpekler başarılı olabilirler” diyor ve köpeklerin arama kurtarma çalışmalarındaki başarılarının çiğneme oyuncaklarıyla ödüllendirildiğini belirtiyor.
YANGIN ENKAZINDA PATİLERİ ETKİLENİYOR
Maui’deki gibi orman yangınlarında yapılan arama kurtarma çalışmalarında köpekler sıcak zemin ve yangın kalıntılarıyla da mücadele ediyorlar. Koşullar ve yangın enkazı yüzünden köpeklerin ortamdaki sıcaklığı kontrol ederek hareket ettiğini söyleyen uzmanlar böyle yangınlarda vardiyalı olarak köpeklerin çalıştığını söylüyor. Sıcak nedeniyle patileri etkileniyor ve köpekler sık sık dinleniyorlarmış. Bu nedenle, son Maui yangınlarında günde 20 köpekle sahaya çıkmış mesela ABD’de Federan Acil Durum Yönetimi Ajansı olan FEMA.
Kurumun operasyon direktörü, Jeremy Greenberg, köpeklerin kayıp kişileri arama konusunda günde birkaç düzine evin yanmış izlerini tarayabildiklerini söylüyor. Peki bu yangın durumlarında köpekler arama kurtarmada ne yapıyor?
Yangın sahasında çalışacak köpekler yanmış eti tespit etmek üzere eğitiliyormuş. Üzücü detaylar bunlar ama, insan kalıntılarını evcil hayvan ya da diğer hayvan kalıntılarından ayırt edebiliyorlarmış. Bir iz bulduklarında da o izin olduğu yerde güvenli şekilde yatmaları öğretiliyormuş. Böylece heyecanlanıp zaten zor olan arazi koşullarında hem kendileri hem çevredeki diğer ekiplerin güvenlik sorunu yaşamasını önlüyorlarmış.
Şimdi yanmış bir eve hiç girmeden, kalıntılara yaklaşmadan buldukları izi yöneticilerine haber verme eğitimi alıyorlarmış. Tüm bu çabanın sonunda köpeklere verilen maaş da çiğneme oyuncağı oluyormuş.
Olan biteni anlayamayız, bizim görmediğimiz neyi gördüklerini merak eder dururuz. Onlar sakinleşene kadar ne yapacağımızı şaşırırız. Bu koşturmalar sırasında ortaya çıkan maddi hasarlı sakarlıklar da olayın tuzu biberidir.
Avustralyalı veteriner, aynı zamanda televizyon programcısı Katrina Warren bunun arkasındaki bilimsel sebebi açıklamış ve onun açıklamasıyla ülkedeki insanlar rahat bir nefes almış.
Yabancılar buna ‘Zoomies’ diyorlar. Yani bir anlamda kedi ya da köpeklerin bizim göremediğimiz bir hayaleti kovaladığı ya da onunla oyun oynaması gibi bir durum. Fakat bilimsel olarak adı kısaca ‘FRAP’mış. Açılımı, Frenetic random activity periods. Türkçesi de ‘Heyecanlı rastgele aktivite periyotları’. Bunun sadece ‘kısa enerji patlamaları’ olduğunu söyleyen Warren, “Yavrularda ve genç köpeklerde oldukça yaygındır. Genellikle ‘delilik’ olarak adlandırılır” diyor.
ENERJİ PATLAMASI
Bu durumu yorumlayan Amerikan Veteriner Tıp Derneği Başkanı José Arce, Live Science’a enerji patlamalarının doğal olduğunu, birçok evcilleştirilmiş ve yabani hayvan türünde görüldüğünü belirtiyor: “Bu durum rastgele görünebilir, ancak birkaç tetikleyici köpekler için ortaktır. Biri köpeğini kafesten çıkardığında, yavru gün boyunca biriktirdiği enerjiyi boşaltmak için etrafta böyle koşturabilir.”
Ayrıca köpeğini uzun süre yalnız bırakan birinin işten eve dönmesinden sonra bunun yaşanabileceğinin de altını çiziyor.
Peki böyle bir durumda ne yapmalı?
Abartılı bir cümle değil gerçekten de biliminsanlarına göre ‘Bir köpeği sevmekle başlıyor’ her şey. Araştırmalara göre sadece 5-20 dakika arası bir süre bir köpekle etkileşimde bulunmak stresi azaltıp mutluluğu artırabiliyor. Virginia Commonwealth Üniversitesi’nde İnsan-Hayvan Etkileşimi Merkezi’nin direktörü ve psikiyatri profesörlerinden Nancy Gee bize şunu söylüyor: “Hayvanların zihinsel ve fiziksel sağlığımıza faydalı olduklarını söyleyebiliriz.”
Gelelim detaylara. Bir köpeği okşamak, stresle ilişkili hormon olan kortizol seviyemizi düşürüp kan basıncını azaltıyormuş. Ayrıca farklı araştırmalarla da sabittir ki hayvanlar yalnızlığı azaltıyor, sosyal destek duygusunu artırıyor, ruh halimizi iyileştiriyor.
Tüm bunlar ömrümüzü uzatan şeyler. Köpek sahipliği Amerikan Kalp Derneği’nin meta analizine göre de özellikle kalp krizi ve felç geçirenler için daha uzun bir yaşam ve daha iyi kalp sağlığı anlamına geliyormuş.
HER DERDE DEVA
Sadece bizim köpeğimiz değil başkalarının köpeği bile fayda sağlıyor. Washington State Üniversitesi’nin araştırması terapi köpeklerinin üniversite öğrencilerinin dikkatlerinin artması hafızalarını daha iyi kullanmaları ve stresle başa çıkmalarına yardımcı olabileceğini göstermiş.
Yetmezse bir de 9 yaşındaki çocuklarda yapılan deneyi anlatayım. Çocuklara 4 hafta boyunca haftada 2 kez 20 dakika boyunca köpekleri okşamaları söylenmiş. 4 haftalık sevgi dolu sürenin öncesi ve sonrasında kortizol seviyeleri ölçülmüş ve bingo: Etkileşimde bulunan çocuklarda, etkileşime girmeyen çocuklara nazaran çok daha düşük kortizol seviyesi bulunmuş.
Ben bu bilgileri sorgulamıyorum çünkü köpekleri seviyorum. Ama olur da buna ne sebep oluyor derseniz, onun da açıklaması şöyleymiş: Köpekler bizi düşüncelerimizden uzaklaştırıyor ve o anı yaşamamızı sağlıyor. Köpekler sürekli çevrelerini merak ve hayranlıkla deneyimlediğinden, gün içinde neler yaşayacaklarına takılmadan o anı yaşıyorlar. Bu da iki yönlü bir durum yaratıyor, onların bu durumu bize de yansıyor. Köpekleri sevelim, sevmeyenlere de bu yazıyı gönderelim.
PLOS dergisinde yayımlanan araştırmaya göre yetişkinler ve 6 yaşındaki çocuklar, 4 yaşındakilerden daha doğru bir şekilde köpeklerdeki saldırgan ifadeleri tanıyabilmişler. Çocuklar ayrıca saldırgan köpek ifadelerini yetişkinlere göre daha olumlu ve daha az uyarıcı olarak algılamışlar.
Evcil köpeği olsun ya da olmasın bu sonucu bulan araştırmacılar, köpek duygularını doğru bir şekilde tanımlama yeteneğinin, yaşın ilerlemesi ve köpeklerle daha fazla zaman geçirmenin sonucu olarak gelişebileceğini söylüyor.
Finlandiya’daki Jyväskylä Üniversitesi’nden Heini Törnqvist ve meslektaşları 34 yetişkin, 4 yaşındaki 28 çocuk ve 6 yaşındaki 31 çocuk içeren bir çalışma yaptı. Tüm katılımcılardan, farklı ifadeler sergileyen çeşitli köpek ve insan yüzlerini bilgisayar ekranında görmeleri istendi. Daha sonra katılımcılardan her bir ifadeyi mutluluk, öfke, olumluluk, olumsuzluk ve duygusal uyarının düzeyi açısından değerlendirmeleri istendi. Evcil köpeği olsun olmasın, yetişkinler ve 6 yaşındaki çocuklar, saldırgan köpek yüzlerini 4 yaşındakilere göre daha doğru bir şekilde tanıdılar. Ancak, 4 ve 6 yaşındaki çocuklar insan ifadelerini tanıma konusunda da benzer yeteneklere sahipti.
Agresif insan ifadeleriyle karşılaştırıldığında, çocuklar saldırgan köpek ifadelerini insanlara göre daha olumlu ve daha az uyarıcı olarak değerlendirmişler. Aslında her şeyin en doğrusunu çocuklar biliyorlar: Şiddetin de en kötüsü insanlardan geliyor.
BAK SEN ŞU KAHRAMANA
İNGİLTERE Yorkshire’da 11 aylık kedi Bella, evdeki lilyum çiçeğiyle temas ettikten sonra zehirlendi. Bir anda yığılan kedi veterinere götürülürken burada kalp krizi geçirdi. 26 dakika kalbi duran kedi elektroşokla hayata döndürüldü. İki haftalık tedavinin ardından Bella, yürümeyi ve yemek yemeyi yeniden öğrenmiş ve evine dönmüş. Sahibi Dee Flora yaşadıklarını şöyle anlatmış: “Zaten bir ebeveyn kaybetmiştik ve Bella’yı da kaybetmeye hazır değildik. Onu iyileştirmek ve eve götürmek için elimizden gelen her şeyi yaptık. O da tüm zorlukları aştı. Bella şu anda koşuyor, kapıların üstüne atlıyor, mırıldanıyor, oynuyor ve harika vakit geçiriyor. Onu hayata döndüren veteriner ekibine minnettarız.”
Bella’yı bu duruma getiren lilyum çiçeği olmuştu. Evlerde çok sık kullanılan bu bitki için uyarımızı da yapmış olalım. Kedisinin lilyumla temas ettiğini düşünenlerin veterinere gitmesinde yarar var.
Birini sadece anlatayım, diğerinin fotoğrafını da paylaşayım.
Bu hafta İstanbul Valiliği, 39 ilçeye yönelik yazısında, kaymakamları görevlendirdi ve ilçe belediyelerinin sınırları içerisindeki köpekler için acil önlem almalarını istedi. Bu önlemler, önce o ilçede kurallara uygun barınak inşa edilmesi, ardından sokaklardaki köpeklerin toplanıp bu barınaklara yerleştirilmesini içeriyor. Her seferinde aynı adımı atıyoruz: Köpekleri gözümüzün önünden uzaklaştırmak. Halbuki yıllardır söylendiği şekilde çözüm çok basit: Sistemli kısırlaştırmayla köpek nüfusu kontrol altına alınabilir, petshop’lar ve internette hayvan satışı engellenerek de barınaklardaki köpeklerin sahiplenilmesi sağlanabilir. Ama bunu hiçbir zaman uygulayamıyoruz.
488 GOLDEN RETRIEVER İSKOÇYA’DA BİR ARADA
Köpeklere nasıl davranılması gerektiğini de başka ülkelerde görüyoruz. Son örnek İskoçya’da. Bakın cennet nasıl bir yer: İlk Golden Retriever yavrusunun 155 yıl önce doğduğu yerde yapılan toplaşma bize bunu gösteriyor. 2023 Guisachan Toplanması için geniş bir çayırlık alanda, 13 Temmuz günü, 488 köpek ve sahibi İskoçya’da Glen Affric’te, Guisachan House’ta bir araya geldi.
Toplaşmanın sebebi, Golden Retriever’ların doğumunu kutlayan bir nevi kongre olması. İngiltere, Kıta Avrupası, Avustralya ve Japonya’dan bile gelen Golden Retriever köpekler ve sahipleri, çeşitli konuşmalar, atölye çalışmaları, gösteriler ve geçit töreni yapmış.
Söz konusu ülkelerin, vatandaşlarına sunduğu refah seviyesi bir yana, böyle konularla ilgilenebilecekleri bir zihin rahatlığı sağlaması öbür yana. İki tarafa da erişemeyenler olarak uzaktan bakıyoruz. Bari sokak köpeklerine iyi davranan bir toplum olmayı başarsak... O da mı olmaz?
HER KAHRAMAN PELERİN TAKMIYOR
